Δευτέρα 18 Ιουλίου 2016

Στο Καλαμόκαστρο Ροδόπης η σημαντικότερη αποικία κιρκινεζιών σε ολόκληρη τη Θράκη!

Στο Καλαμόκαστρο Ροδόπης η σημαντικότερη αποικία κιρκινεζιών σε ολόκληρη τη Θράκη!

Την Τέταρτη 11 Μαΐου 2016, επιστημονικό προσωπικό και εθελοντές του Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Νέστου Βιστωνίδας-Ισμαρίδας πραγματοποίησαν την ετήσια απογραφή φωλιών Κιρκινεζιών στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, στο πλαίσιο της Πανελλήνιας Απογραφής Κιρκινεζιών που διοργάνωσαν η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και το πρόγραμμα «LIFE για το Κιρκινέζι».
Το Κιρκινέζι (Falco naumanni), είναι ένα μεσαίου μεγέθους γεράκι που συμπεριλαμβάνεται στα παγκόσμια απειλούμενα είδη. Μοιάζει πολύ με το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) που είναι και το πιο κοινό γεράκι τόσο στην Ελλάδα όσο και την Ευρώπη. Πρόκειται για έναν καλοκαιρινό επισκέπτη που έρχεται στην Ελλάδα την άνοιξη για να αναπαραχθεί, δημιουργώντας αποικίες σε πόλεις και χωριά με παλιά κτήρια, εκμεταλλευόμενο τις τρύπες κάτω από τα κεραμίδια. Πολλές αποικίες του έχουν χαθεί εξαιτίας της καταστροφής των παλιών κτηρίων στα οποία φωλιάζει αλλά και της εντατικοποίησης των αγροτικών καλλιεργειών.
Ένας παγκόσμια σημαντικός πληθυσμός αναπαράγεται στη Θεσσαλία, ενώ οι σημαντικότερες αποικίες του είδους, σε ολόκληρη τη Θράκη, βρίσκονται στη Ροδόπη στους οικισμούς Καλαμόκαστρο, Μεγάλο και Μικρό Δουκάτο και στους Άγιους Θεοδώρους.
Στην απογραφή του 2016 ο οικισμός του Καλαμόκαστρου αναδείχθηκε για ακόμα μια χρονιά ο σημαντικότερος οικισμός με την μεγαλύτερη αποικία Κιρκινεζιών καθώς καταγράφηκαν 27 ζευγάρια. Δεύτερος σε πληθυσμό έρχεται ο οικισμός του Μεγάλου Δουκάτου με 18 ζευγάρια, τρίτος το Μικρό Δουκάτο με 9 ζευγάρια, ενώ στον οικισμό των Άγιων Θεοδώρων καταγράφηκαν 2 ζευγάρια.
Το Κιρκινέζι αποτελεί ένα ωφέλιμο ζώο καθώς τρέφεται με μεγάλα έντομα ενώ σε ένα μικρό ποσοστό τρέφεται και με ποντίκια και σαύρες γεγονός που γνωρίζουν οι αγρότες και για αυτό το προστατεύουν. Με την ανοικοδόμηση νέων σπιτιών τα Κιρκινέζια χάνουν πλέον τις θέσεις φωλιάσματος τους, ενώ η επιλογή των κατασκευαστών να αφήνουν γείσο γύρω από την σκεπή θα μπορούσε να βοηθήσει στο φώλιασμά τους. Επίσης η χρήση τεχνιτών φωλιών, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να αποτελέσει μια λύση στο πρόβλημα. Άλλα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει το Κιρκινέζι είναι η υπερβολική χρήση των εντομοκτόνων και η καταστροφή των φυτοφρακτών και των χέρσων εκτάσεων, όπου βρίσκει τροφή.
www.epamath.gr

Τοποθέτηση τεχνητών φωλιών για Κιρκινέζια στα Λεχαινά

f_d_ygrotopoi_kotyxiou
ΤΟ ΚΙΡΚΙΝΕΖΙ
Το Κιρκινέζι (Falco naumanni) είναι ένα μικρόσωμο γεράκι που ξεχειμωνιάζει στην Αφρική και έρχεται στην Ελλάδα την άνοιξη για να φωλιάσει και να μεγαλώσει τα μικρά του. Προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 79/409/ΕΕ για τα άγρια πουλιά, και χαρακτηρίζεται ως «Τρωτό» σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο για τα Ζώα της Ελλάδας.
Τα πουλιά αυτά ζουν σε ομάδες και σχηματίζουν αποικίες που μπορεί να αποτελούνται ακόμα και από δεκάδες ζευγάρια. Φτιάχνουν τις φωλιές τους στις στέγες παλιών σπιτιών και σε τρύπες πέτρινων τοίχων, κυρίως μέσα σε χωριά και πόλεις που βρίσκονται κοντά σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. Τα Κιρκινέζια τρέφονται με έντομα, όπως ακρίδες και γρύλλους. Γι΄αυτό και θεωρούνται ιδιαίτερα ωφέλιμα για τη γεωργία.
Τα κιρκινέζια στην Ελλάδα έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Ο κύριος πληθυσμός τους έχει απομείνει στα χωριά του Θεσσαλικού κάμπου και στη Μακεδονία. Σε όλη την Πελοπόννησο πιθανότατα υπάρχει ένας μοναδικός μικρός πληθυσμός που φωλιάζει μέσα στην πόλη των Λεχαινών, ακριβώς στα όρια του Εθνικού Πάρκου Κοτυχίου Στροφυλιάς.
Τα σπάνια, πλέον, Κιρκινέζια μοιάζουν πολύ με τα συγγενικά Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus) και συχνά συγχέονται με αυτά. Τα Βραχοκιρκίνεζα είναι πολύ πιο συνηθισμένα στην χώρα μας, παραμένουν όλο το χρόνο στην περιοχή χωρίς να μεταναστεύουν, και συχνά τα βλέπουμε να πετούν με χαρακτηριστικό τρόπο, αιωρούμενα στο ίδιο σημείο πάνω από το έδαφος.
Οι δράσεις τοποθέτησης τεχνητών φωλιών
Στο παρελθόν έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, στα Λεχαινά, τρεις δράσεις τοποθέτησης τεχνητών φωλιών. Η πρώτη στο πλαίσιο του Προγράμματος Life (2002-2006), και η δεύτερη από την Ένωση Πολιτών για την Οικολογία και το Περιβάλλον (ΕΠΟΠ). Η τρίτη δράση ξεκίνησε τον χειμώνα του 2015 από τον Φορέα Διαχείρισης Υγροτόπων Κοτυχίου Στροφυλιάς. Για την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος, επιλέχθηκαν τα δύο Δημοτικά σχολεία των Λεχαινών, όπου τοποθετήθηκαν 4 τεχνητές φωλιές, με στόχο την περιβαλλοντική ενημέρωση των μαθητών αλλά και της τοπικής κοινωνίας γενικότερα.
Ο Φορέας Διαχείρισης συνεχίζει, και το 2016, την προσπάθεια προστασίας και αύξησης του πληθυσμού των Κιρκινεζιών, με την υποστήριξη που έλαβε από τους κυρίους Λάμπρο Λογοθέτη και Δημήτρη Παπανδρόπουλο, οι οποίοι προσέφεραν 6 νέες φωλιές για Κιρκινέζια. Σκοπός της δράσης είναι η παρακολούθηση της επιτυχίας των φωλιών και η τοποθέτηση περισσότερων κάθε χρόνο.
Σε αυτή την προσπάθεια, η θετική στάση και συνδρομή του Δήμου Ανδραβίδας Κυλλήνης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο. Ο Αντιδήμαρχος Προγραμματισμού & Ανάπτυξης, κος Ανδρέας Μίγκος, εμφανίστηκε πολύ θετικός ως προς την προοπτική συνεργασίας, και μας προσέφερε πολύτιμη βοήθεια για την εξασφάλιση της άδειας τοποθέτησης φωλιών σε διάφορα σημεία της πόλης. Επιπλέον, ο Αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών, κος Παλαιολόγος Χρήστος, συνετέλεσε καθοριστικά στην επιτυχία του εγχειρήματος, εξασφαλίζοντας τον απαραίτητο εξοπλισμό και το όχημα για την τοποθέτηση των φωλιών.
Η δράση αυτή δεν θα είχε βέβαια πραγματοποιηθεί χωρίς την υποστήριξη και την άδεια των κατοίκων των Λεχαινών. Συνολικά τοποθετήθηκαν 11 τεχνητές φωλιές στο κέντρο της πόλης. Ευχαριστούμε πολύ την Ι.Μ. Λεχαινών, τον κο Τρυφωνόπουλο, τον κο Σχίζα, τον κο Ρουμελιώτη, την κα Πρόβη, τον κο Λιβαδά, τον κο Χαραλαμπόπουλο, τον κο Τασόπουλο και την κα Αναγνωστοπούλου, που δέχτηκαν με χαρά να φιλοξενήσουν τα μεταναστευτικά Κιρκινέζια.
Για την τοποθέτηση επιλέχθηκαν κατά προτεραιότητα οι βορινές προσόψεις κτιρίων, και οι φωλιές κρεμάστηκαν όσο το δυνατόν ψηλότερα, κοντά σε στέγες, με στόχο να προσεγγίσουν τις συνθήκες που επιλέγουν συνήθως τα Κιρκινέζια για να φωλιάσουν.
Ο Φορέας Διαχείρισης ευχαριστεί θερμά τους κυρίους Λογοθέτη και Παπανδρόπουλο για την προσφορά των φωλιών, τον Δήμο Ανδραβίδας Κυλλήνης και τη ΔΕΗ, για την παροχή του καλαθοφόρου οχήματος και την τοποθέτηση των τεχνητών φωλιών, καθώς και όλους τους κατοίκους και ιδιοκτήτες κτιρίων για την θερμή υποστήριξη και την καλή συνεργασία.
Ευελπιστούμε στην επιτυχία του Προγράμματος και, μαζί με τους κατοίκους των Λεχαινών, θα παρακολουθήσουμε τις φωλιές για να καταγράψουμε την πιθανή εγκατάσταση Κιρκινεζιών σε αυτές.

Κιρκινέζι, το γεράκι που φωλιάζει μαζί με τα περιστέρια

kirkinezi_falco_naumanni
του Δημήτρη Μπούσμπουρα
Το κιρκινέζι (Falco naumanni), ένα γεράκι που μοιάζει πολύ με το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), το κοινότερο γεράκι στην Ελλάδα και την Ευρώπη, συμπεριλαμβάνεται στα παγκόσμια απειλούμενα είδη. Η κατηγοριοποίηση αυτή δεν γίνεται πιστευτή από τους κατοίκους ορισμένων χωριών της Θεσσαλίας, της Τρίπολης, των Ιωαννίνων και του Γαλαξιδίου.
Όλοι όμως συμφωνούν με τη διαπίστωση της BirdLife International ότι τις τελευταίες δεκαετίες η μείωση των πληθυσμών του είναι ραγδαία. Εξάλλου, από πολλά άλλα χωριά έχει ήδη εξαφανιστεί, όπως και από πολλές χώρες της Ευρώπης.
Όταν κανείς ξεκινάει την παρατήρηση πουλιών, ένα από τα πρώτα πουλιά που μαθαίνει να ξεχωρίζει είναι το βραχοκιρκίνεζο και με αυτό ως πρότυπο ταυτοποιεί τα υπόλοιπα γεράκια. Συγκρίνει το μέγεθος, το χρώμα, τα σχέδια στην ουρά, το μέγεθος της οφθαλμικής λωρίδας, τον τρόπο πετάγματος κ.λπ.. Το κιρκινέζι όμως, είναι πραγματικά δύσκολο για τον αρχάριο παρατηρητή πουλιών.
 Οι διαφορές του από το παρόμοιο και πολύ συγγενικό του βραχοκιρκίνεζο είναι οι εξής: Είναι πιο ανοικτόχρωμο από κάτω, τα χρώματα από πάνω είναι πιο απαλά και στο αρσενικό, τα δευτερεύοντα καλυπτήρια στις φτερούγιες έχουν μπλε-γκρι χρώμα. Το πέταγμά του είναι πιο ενεργό, ενώ ο μετεωρισμός (πέταγμα επί τόπου για την αναζήτηση της λείας) διαρκεί έως 6 δευτερόλεπτα. Τότε μπορούμε επίσης να διακρίνουμε, ότι η ουρά του είναι γωνιώδης καθώς τα δύο μεσαία εξωτερικά πηδαλιούχα (μεγάλα φτερά της ουράς) είναι μεγαλύτερα.
Τον χειμώνα είναι απίθανο να τα δούμε στη χώρα μας, εκτός από εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις. Νωρίς την άνοιξη, όταν επιστρέφουν από την Αφρική όπου ξεχειμώνιασαν, θα τα δούμε σε μεγάλες ομάδες σε στήλους της ΔΕΗ ή του ΟΤΕ, ή όλα μαζί σε μεμονωμένα δέντρα στον κάμπο.
Μετά διασπείρονται στις θέσεις αναπαραγωγής. Η μεγάλη πλειοψηφία συγκεντρώνεται στα χωριά, όπου φωλιάζουν σε παλιά σπίτια ή αποθήκες. Πολλές φορές συγκεντρώνονται πολλές δεκάδες σε μια παλιά αποθήκη.
Η φωλιά τους είναι πρόχειρη, χωρίς συγκέντρωση υλικών. Εκμεταλλεύονται κάθε δυνατή θέση. Στη Θεσσαλία τα εντοπίσαμε να φωλιάζουν σε περιστερώνα, μαζί με δεκάδες περιστέρια. Πολύ λίγα εξακολουθούν να φωλιάζουν σε άγρια περιβάλλοντα, όπως σε τρύπες βράχων, σε ορθοπλαγιές, σε τρύπες δέντρων και σε παλιές φωλιές από κουρούνες.
Στο τέλος του καλοκαιριού, μετά την αυτονόμηση των νεοσσών, μαζεύονται σε μεγάλες ομάδες και κουρνιάζουν το βράδυ όλα μαζί σε συστάδες δέντρων, δίπλα ή μέσα στα χωριά στη Θεσσαλία, ή σε πάρκα όπως στην Τρίπολη ή στα Γιάννενα. Αυτή την εποχή παρατηρούνται ομάδες πολλών εκατοντάδων σε μερικές περιοχές.
Μεταναστεύουν σε ευρύ μέτωπο προς την Αφρική αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμη τους μεταναστευτικούς διαδρόμους και τον ακριβή τόπο προορισμού των πληθυσμών που αναπαράγονται στην Ελλάδα. Οι δακτυλιώσεις που έκανε η Ορνιθολογική δεν έχουν ακόμη αποδώσει.
Η εξάπλωση του είδους περιλαμβάνει όλες τις ανοικτές περιοχές της Παλαιοαρκτικής (από Ισπανία έως την ΒΑ Κίνα και την Β. Αφρική) με στεπικού τύπου ενδιαιτήματα, καλλιέργειες σιτηρών, λιβάδια, φρύγανα και ξηρές ανοικτές μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις.
Οι μεγάλες εκτάσεις με σιταροχώραφα μοιάζουν με τη στέπα. Θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε ψευδοστεπικές. Τα κιρκινέζια προσαρμόστηκαν άριστα σε αυτές. Όπως και στα ανοικτά τοπία στις στέπες και στις σαβάνες κυνηγάει ακρίδες και τον αγαπημένο του «μεζέ», τους κρεμυδοφάγους (Grylotalpidae).
Σε ένα μικρό ποσοστό η διατροφή του περιλαμβάνει ποντίκια και σαύρες. Όταν οι αγρότες καίνε τις καλαμιές, τα βλέπουμε μαζί με τους πελαργούς να κυνηγάνε τα ποντίκια και τις ακρίδες που προσπαθούν να ξεφύγουν.
Οι αγρότες το ξέρουν αυτό και τα προστατεύουν. Καθώς όμως η σχέση των κατοίκων της υπαίθρου με τη γη δεν είναι αυτή που ήταν παλαιότερα, οι νέοι έχουν συχνά άγνοια για τη φύση γύρω τους. Πολλές αποικίες στη χώρα μας εξοντώθηκαν με τα αεροβόλα για διασκέδαση.
Δεν είναι όμως η μόνη απειλή. Ένα βασικό πρόβλημα σήμερα στη χώρα μας είναι η μείωση των ασφαλών θέσεων αναπαραγωγής. Τα παλιά πληθόκτιστα σπίτια και οι αποθήκες γκρεμίζονται. Τα κεραμίδια αντικαθίστανται από πλάκες ή σκεπές νέας μορφής που δεν αφήνουν καμμιά τρύπα, ενώ κανείς δεν σκέφτεται να αφήσει γείσο για το φώλιασμα χελιδονιών, περιστεριών και κιρκινεζιών.
Οι αλλαγές στη γεωργία με την εντατικοποίηση των καλλιεργειών, τις αρδεύσεις, τη χρήση εντομοκτόνων, την καταστροφή των φυτοφρακτών και των χέρσων εκτάσεων, έχουν περιορίσει τη διαθέσιμη τροφή για το κιρκινέζι. Τα λιβάδια και οι αγραναπαύσεις που είναι οι καλύτεροι χώροι διατροφής στον κάμπο, περιορίζονται, δίνοντας τη θέση τους σε εντατικές αρδευόμενες καλλιέργειες.
Σε άλλες περιοχές η υπερβόσκηση και η καταστροφή της βλάστησης έχει δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα λόγω διάβρωσης, ενώ σε λοφώδεις και ορεινές, η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας οδηγεί σε πύκνωση της βλάστησης, καθιστώντας ακατάλληλο το ενδιαίτημα για το είδος.
Τα ίδια προβλήματα αντιμετωπίζουν όλα τα εντομοφάγα είδη των αγροτικών εκτάσεων όπως τα χελιδόνια, η χαλκοκουρούνα, οι κουκουβάγιες, το δενδρογέρακο κ.λπ..
Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν η χρήση εντομοκτόνων και άλλων φυτοφαρμάκων επηρεάζουν την αναπαραγωγή του είδους, ούτε ποιές είναι ακριβώς οι απειλές για το είδος στις περιοχές της Αφρικής όπου ξεχειμωνιάζει. Σήμερα πια δεν μπορεί να είναι κανείς σίγουρος για πράγματα αυτονόητα: ότι τα χελιδόνια και τα κιρκινέζια θα ξανάρθουν την άνοιξη, ότι θα γεννήσουν αυγά που θα εκκολαφθούν, ότι θα μεγαλώσουν κανονικά τους νεοσσούς τους…
Η Ορνιθολογική μελετά το είδος συστηματικά, κάνει δακτυλιώσεις και συγκεντρώνει στοιχεία εδώ και 5 χρόνια. Έτσι, έχει εντοπίσει τις μεγαλύτερες αποικίες σε περισσότερους από 15 νομούς. Το κιρκινέζι είναι η σημαία μας για τη διατήρηση του περιβάλλοντος στις αγροτικές εκτάσεις. Επειδή λοιπόν κάθε πληροφορία για τη σημερινή ή την παλαιότερη εξάπλωσή του είναι πολύτιμη, μπορείτε να επικοινωνείτε με τον συντάκτη αυτού του άρθρου στα γραφεία της Θεσσαλονίκης.
Τι χρειάζεται να γίνει για την προστασία των κιρκινεζιών:
– Να προωθηθεί η οικολογική γεωργία και η κατανάλωση προϊόντων βιολογικών καλλιεργειών.
– Να διατηρείται μια χέρσα ζώνη στο χωράφι και να διατηρούνται τα χωράφια σε αγρανάπαυση ή να χρησιμοποιούνται σαν λιβάδι περιοδικά.
– Να διατηρηθεί η κτηνοτροφία στις γεωργικές εκτάσεις
– Να διατηρηθούν τα παλιά σπίτια και οι αποθήκες, ή να κατασκευάζονται τα νέα με κεραμίδια και γείσο (οι τεχνητές φωλιές για το είδος είναι η τελική λύση και θέλουν πολύ προσοχή. Θα αναφερθούμε σ’ αυτές σε επόμενο τεύχος).
– Να ενημερωθούν οι αγρότες και οι μαθητές των περιοχών για το είδος, ώστε η προστασία να γίνεται τοπικά.
Πηγή: ΟΙΩΝΟΣ, τεύχος 9, Μάρτιος 1999
http://www.ornithologiki.gr
ornithologiki